De stem van de Waddenzee
​
Door: Lennart Kingma
Het is de grootste wildernis van ons land en het trekt een miljoenenpubliek. Zo'n tien tot twaalf miljoen vogels broeden, foerageren of overwinteren op het Wad. Logisch dus dat het gebied Unesco Werelderfgoed is, Natura 2000 gebied is, en op allerlei andere manieren wordt beschermd. Maar ondanks die enorme spaghetti aan verdragen en regelgeving staat het Wad onder grote druk van menselijke, economische activiteit. Moeten de regels worden aangescherpt of strenger worden gehandhaafd? Of is het tijd voor een heel nieuwe, revolutionaire aanpak?
​
De Waddenzee wordt momenteel via ontzettend veel wetten en regels beschermd. Lopend langs de Waddenkust van het Groningse Noordpoolderzijl vertelt Jorien Bakker van Natuurmonumenten hoe die bescherming op dit moment is ingericht. “Nou, heb je even?” zegt Jorien lachend. “We lopen nu het Natura2000gebied Waddenzee in. Natura2000 is eigenlijk onze best beschermde natuur in heel Europa. Daarnaast lopen we nu ook in het Werelderfgoed. Nou, dan hebben we nog de Kaderrichtlijn Water, ook niet geheel onbelangrijk. Die zegt iets over de waterkwaliteit in de Waddenzee. Dan hebben we natuurlijk nog de natuurbeschermingswetten, je hebt gebieden in de Waddenzee die echt strikt beschermd zijn. Maar het zijn er dus nog veel meer hè, op papier. Die gelden allemaal al. En toch gaat dit gebied jaar na jaar achteruit op het gebied van natuurkwaliteit.”
​
"En toch gaat dit gebied jaar na jaar achteruit
op het gebied van natuurkwaliteit."
Maar ondanks al die regelgeving, wordt het gebied toch niet zo goed beschermd, volgens Jorien. Op papier mogen dan al die regels en wetten gelden, toch zijn er ruim 80.000 activiteiten per jaar in de Waddenzee. “En heel veel zijn de grote dingen als baggeren, garnalenvisserij, varen, gaswinning, verzin het maar. Maar er zijn ook heel veel dingen die we niet precies weten, of die niet vergund hoeven te worden. Er kunnen allerlei dingen zomaar plaatsvinden in de Waddenzee zonder dat iemand dat weet.”
En dat komt omdat economische, menselijke belangen bijna altijd voorrang krijgen, vaak met juridische ruggensteun. Mensen en bedrijven hebben rechten die de natuur niet heeft. Precies om die reden gaan er langzamerhand stemmen op om ook van de natuur een rechtspersoon te maken. Zo ook bij D66. Hier werkt fractiemedewerker Doris Huitink aan een wetsvoorstel om de Waddenzee rechten te geven. “We wisten als D66 dat we heel graag iets wilden met ‘rechten van de natuur’, omdat we heel erg achter het concept staan dat de natuur ook rechten zou moeten hebben. Maar we wisten ook dat we klein wilden beginnen. Dus dat betekent met één concreet natuurgebied in Nederland. En we hebben gekozen voor de Waddenzee.”
​
"Op die manier wordt wettelijk verankerd dat de Waddenzee wordt betrokken bij de besluitvorming die haar aangaat."
D66 wil graag een stichting oprichten rondom de rechtspersoonlijkheid van de Waddenzee. In de wet zou dan een wijziging worden aangebracht dat binnen de besluitvorming rondom de Waddenzee die stichting bepaalde rechten, plichten en taken heeft. “Op die manier wordt wettelijk verankerd dat de Waddenzee wordt betrokken bij de besluitvorming die haar aangaat.”
Hoewel het idee om van de Waddenzee een rechtspersoonlijkheid te maken voor Nederlandse begrippen revolutionair is, leeft het wereldwijd al langer. “Er zijn al heel veel landen die het concept toepassen, daar kunnen we inspiratie uithalen voor het ontwerp van de Waddenzee als rechtspersoon.” vertelt Jessica den Outer. Den Outer zet zich vanuit Stichting Rechten van de Natuur al lange tijd in voor het verlenen van rechten aan specifieke natuurgebieden. Bij natuurgebieden die een rechtspersoon zijn, worden er vaak voogden aangewezen om de belangen van het gebied te behartigen, vertelt Den Outer. “Dus die kunnen bepaalde contracten aangaan of zelfs naar de rechter stappen als de rechten geschonden worden. Dus we zien in landen dat het een aanvulling kan zijn op bestaande wet- en regelgeving. Een extra instrument voor toezicht en handhaving.”
Toch is niet iedereen enthousiast over dit concept. Zo denkt Jorien Bakker dat het toekennen van rechten aan de Waddenzee misschien een extra laag eroverheen legt die vervolgens weer overtreden kan worden. “Ik denk dat rechten voor de Waddenzee nog steeds niet betekent dat bepaalde dingen aan banden gelegd gaan worden. Het zou misschien in de toekomst kunnen voorkomen dat er dingen bij komen, maar er moeten nu dingen af. Die Waddenzee wordt 24/7 gebaggerd op sommige plekken. Die bodemberoering is gigantisch. Daar komt de klimaatverandering nog overheen, die doet iets met die Wadplaten. Dus er moet echt minder impact van baggeren, maar of rechten voor de Waddenzee daar iets aan gaat veranderen, dat vraag ik me af.”
​
"We kunnen niet blijven hangen in hetzelfde systeem
dat heeft gezorgd voor deze crisis."
​
Ook Ellen Kuipers van de Waddenvereniging is kritisch. De Waddenvereniging omarmt alle initiatieven om de Waddenzee beter te beschermen, maar denkt dat er nog geen vruchtbare bodem is in Nederland om rechten voor de Waddenzee te verwezenlijken. “Je hebt dan nog steeds mensen die de rechten vertegenwoordigen. En dat zijn dan waarschijnlijk nog steeds dezelfde spelers in dit veld.” Kuipers hoopt dat het een revolutie kan zijn, maar ziet het nog niet voor zich. Dat het lastiger is in Nederland te pleiten voor die natuurrechten, beaamt Jessica den Outer. “Wij beschouwen onszelf vaak als een nuchter volk en staan toch ver af van een symbiotische relatie met de rest van de natuur. In dat opzicht ligt er een extra opgave aan bewustwording en educatie.” Volgens Den Outer willen we in Nederland graag alles weten voordat we iets doen. Altijd is eerst het bewijs nodig dat iets werkt, voordat het geïmplementeerd wordt. “Maar die tijd hebben we niet. Het gaat ontzettend hard achteruit in de Waddenzee. Het is ontzettend pijnlijk als je daar bent en van lokale mensen hoort hoe hard de natuur achteruit kachelt en welke soorten verdwijnen. Nederland staat wat dat betreft bovenaan de lijstjes als het gaat om biodiversiteitsverlies. Dus we moeten durven kijken naar onconventionele aanpakken. Waarom gaan we dit niet proberen? We kunnen niet blijven hangen in hetzelfde systeem dat heeft gezorgd voor deze crisis.”
Ook Jorien Bakker geeft aan dat we de Waddenzee nu vooral misbruiken. “Maar ik zie wel dat iedereen passie heeft voor het gebied. Dus ook al ben je het niet met elkaar eens, je kunt altijd elkaar vinden op hoe mooi het hier is. Als je die gemeenschappelijke waarde maar bij je houdt, en daarin niet polariseert, dan komen we wel verder.”